Pomnik ofiar mordu bolszewickiego

Pomnik ofiar mordu bolszewickiego to jeden z najbardziej charakterystycznych pomników w Białymstoku, chociaż znajduje się w mało reprezentatywnym miejscu: tuż przy obwodnicy miasta i ogródkach działkowych. Jego lokalizacja nie jest jednak przypadkowa, ponieważ upamiętnia on wydarzenia, które rozegrały się dokładnie tam.

W przyszłym roku będziemy obchodzić stulecie Bitwy Warszawskiej zwanej potocznie Cudem nad Wisłą. Warto pamiętać, że w 1920 roku rozegrała się także Bitwa Białostocka. Andrzej Lechowski, dyrektor Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, określa ją jako największą w dziejach miasta oraz kluczową w trakcie całej polskiej ofensywny określanej właśnie jako Cud nad Wisłą.W artykule jego autorstwa czytamy:

W Białymstoku ulokował się […] Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski. Gdy, jak to wówczas określano, „hordy bolszewickie” parły na Warszawę, to my mieliśmy blisko miesięczny przedsmak tego, co by się stało gdyby rewolucja bolszewicka rozpełzła się na Europę.

Komitet powstał 30 lipca. Jego skład był „doborowy”. Na czele był Julian Marchlewski, a jego współpracownikami byli: Feliks Dzierżyński, Feliks Kon, Edward Próchnik i Józef Unszlicht. Miasto zostało sterroryzowane. Bolszewickie patrole wyłapywały ukrywających się polskich żołnierzy, a towarzysze gorączkowo wprowadzali „reformy”. Przygotowywano nacjonalizację, nowe szkolnictwo itd. To były zaledwie trzy, ale jakże straszne tygodnie w historii miasta. Przecież dopiero półtora roku wcześniej cieszono się z odzyskania niepodległości, a tu znów powróciła niewola. 21 sierpnia rozpoczęła się bitwa o Białystok. Była największą w dziejach miasta. Była bitwą nie tylko o Białystok. Stała się kluczowym momentem polskiej ofensywy określonej jako Cud nad Wisłą.

Jednym ze śladów tamtych wydarzeń jest właśnie monument poświęcony szesnastu więźniom białostockiego aresztu rozstrzelanym przez bolszewików 21 sierpnia 1920 roku czyli na dzień przed opuszczeniem miasta. Pomnik wzniesiono w 1931 roku, ale już osiem lat później został on zniszczony przez wkraczających do Białegostoku Sowietów. Z oryginalnego pomnika pozostał do dziś jedynie żelazny krzyż, który przez wiele lat znajdował się na cmentarzu farnym. Dopiero w 1990 roku udało się odbudować ten monument, który zwieńczony jest oryginalnym krzyżem z 1931 roku. Inicjatorem akcji odbudowy był Stanisław Marczuk, legendarny przewodniczący białostockiej „Solidarności”.

Na stronie Ciekawe Podlasie znajdziemy także dwa zdjęcia archiwalne pomnika (zamieścił je Grzegorz Kossakowski):

Pamiętajmy, że historia to nie tylko te wydarzenia, o których mówią w ogólnopolskich mediach. To także historia lokalna. Chciałabym, żeby mieszkańcy Białegostoku lepiej ją poznawali i się z nią identyfikowali. W Wielkopolsce pamięta się o Powstaniu Wielkopolskim, na Śląsku o Powstaniach śląskich. Cieszę się, że od kilku lat coraz więcej mówi się o Bitwie Białostockiej.